برگزیده ای از مطالب میزگرد «تبیین پیدایش جنبش جنگل» _ رشت

به گزارش پایگاه آفتاب شمال میزگرد با طرح سوالاتی از سوی دبیر علمی همایش، عباس نعیمی جورشری خطاب به جمعیت حاضر در سالن آغاز شد: آیا جنبش جنگل محصول شکست مشروطیت بود؟ چه ارتباطی بین افکار جاری در انقلاب مشروطه و جنبش جنگل وجود دارد؟ شرایط اقتصادی پیش از ظهور جنبش چه بوده است؟ ماهیت دولت قاجار چه مقدار بر پیدایش جنبش جنگل اثر گذاشته است؟ اشغال نظامی ایران و نفوذ عوامل بیگانه در حاکمیت چگونه بر پیدایش جنبش جنگل دخیل بوده است؟
وی ضمن معرفی مهمانان میزگرد: غلامرضا فروتن، هوشنگ عباسی، عباس پناهی و علی امیری بحث را با سوالی از فروتن اغاز نمود. فروتن ضمن اشاره به مباحث اقتصادی بر ویژگیهای مالی قبل ظهور جنبش جنگل تاکید کرد. از جمله: 6 کمپانی تجارت ابریشم در گیلان. سندیکای تجار و عشایر که توسط خارجیها اداره می شد. همینطور شرایط بد اقتصادی مردم.
نعیمی بحث را با سوال از عباسی پی گرفت. عباسی بر تفکیک مولفه های داخلی و جهانی تاکید نمود. در حوزه مباحث جهانی بر جنگ جهانی اول و موقعیت گیلان به عنوان پل ارتباطی با جهان اشاره داشت.
دبیر میزگرد عباس پناهی را مخاطب سوالی در خصوص ماهیت مشروطه و تاثیرش بر جنگل قرار داد. پناهی ضمن برشمردن رقابت مستمر بین روس و انگلیس بر سبقت روسیه در پایان قرن تاکید نمود. وی قانون خواهی را وجه عمده مشروطه خواهی دانست و بر تاثیر قرارداد 1907 در تشکیل جنگل اشاره داشت.
نعیمی بر همین محور امیری را مخاطب قرارداد. امیری بر تاسبس عدالتخانه تاکید نمود و خانه نشینی طیفی از مشروطه خواهان بعد استبداد صغیر پرداخت. همینطور به موضوع پیشنهاد نظمیه برای استخدام میرزا اشاره کرد.
در ادامه فروتن به سه شکل نفوذ سیاسی و نظامی و فرهنگی عوامل خارجی در مشروطیت و ظهور جنگل اشاره کرد. عباسی نیز ذیل همین نکته فروتن توضیحاتی داد. نعیمی با اشاره به یادداشت سالهای دور فروتن و عباسی در خصوص رابینو از انها خواست درخصوص اختلاف نگاهشان توضیح دهند. اینگونه فروتن و عباسی به تبیین اختلافشان پرداختند. در ادامه فروتن بر نقش محمدامین رسول زاده و تاثیرش بر میرزا تاکید داشت حتی معتقد بود جنبش جنگل جنبشی 15 ساله و همزمان با مشروطیت است. عباسی اما بر تاثیر اجتماعیون عامیون بر میرزا تاکید داشت. وی تاثیر رسول زاده را بر مساوات و تنکابنی و اسکندری بسیار زیاد می دانست.
نعیمی بر وجود 5 تشکل در وقوع مشروطیت اشاره کرد. معتقد بود که ماهیت فکری جنگل تا حدودی متاثر از انها قابل توضیح است. وی با اشاره به کتاب (ایران بین دو انقلاب) ابراهامیان و کتب کاتوزیان به مرکز غیبی، فرقه اجتماعیون عامیون، مجمع ادمیت، کمیته انقلابی و انجمن مخفی به عنوان تشکلهای فعال قبل مشروطه اشاره کرد و اینکه حسب مرامنامه انجمن مخفی که در کتاب تاریخ بیداری ایرانیان اثر ناظم الاسلام کرمانی قید شده، افکار میرزا تاحدودی شبیه بدان است. وی نگاه مذهبی میرزا را از جنس دیدگاه ازادی خواه علامه نائینی در کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله دانست. عباسی اما اجتماعیون عامیون را موثر بر میرزا می دانست. وی تاکید داشت که میرزا قبل جنبش جنگل در مبارزه با خانها و بزرگ مالکان فعالیت داشته است.
پناهی معتقد بود چندان تفاوت ایدئولوژیکی بین گروههای فکری قبل مشروطه وجود نداشته و تفکیک گروهها در مشروطه هم چندان برجسته نیست. نعیمی با اشاره به کتاب (مقاومت شکننده) بر تعلق قشری انجمن مخفی به طبقه متوسط سنتی اشاره داشت.
امیری با برشمردن نامه نگاری ها و مستندات موجود بر مشهصات خاص شخصیتی میرزا تاکید داشت و معتقد بود بایستی ذیل ان مسایل را تحلیل کرد. وی اشاره داشت که شخصیت میرزا فراتر از عصر و زمان خود و حتی سایر مشروطه خواهان بود. وی جنبش جنگل را ذیل مولفه های شحصیت میرزا قابل تحلیل می دانست.
نعیمی اما معتقد بود که نگاه به جنبش جنگل نه فردگرایانه بلکه باید ساختاری باشد. در همین راستا ماهیت دولت قاجار را به عنوان دولت پاتریمونیال و منطبق بر نظریه استبداد شرقی قابل فهم می دانست که ظهور جنبش را در متن خود بالقوه داشت. با وخامت اقتصادی طی قرن ناشی از ادغام بازار محلی در بازار جهانی صنایع داخلی تضعیف شد. این ساختارهای اقتصاد سیاسی است.
امیری در پاسخ سوالی گفت که نگاه منفی ملک الشعرا بهار به میرزا قابل اعتنا نیست چون شخصیت ملک الشعرا زیر شخصیت میرزا قرار دارد. فروتن هم اشعار لاهوتی را در مذمت میرزا فاقد وجاهت خواند و چنین هنرمندان و شاعرانی را عناصر وابسته دانست که با شاعران مستقل متفاوت هستند. عباسی در جمع بندی سخنش بر جنگ جهانی به عنوان مرکز ثقل پیدایش جنبش جنگل تاکید نمود و اینکه در پیدایش جنبش جنگل شرایط داخلی و جهانی موثر بوده است. پناهی نیز به رادیکال شدن مشروطه خواهان در گیلان به عنوان عامل مهم پیدایش جنبش جنگل پرداخت. نعیمی با تایید رادیکالیسم فرهنگ سیاسی گیلان ناشی از مجاورت با بینش چپ قفقاز، اشاره نمود که شکست مشروطه و اولتیماتوم روسها و تعطیلی مجلس در 1290 شرایط بالفعل شدن جنبش جنگل را به عنوان وجه ساختاری فراهم کرده است. امیری در پایان با شرح مفصل درباره درخصوص اسناد مرتبط با جنبش جنگل سخن گفت.