آداب عید غدیر خم
آفتاب شمال : عید غدیر یکی از اعیاد بزرگ ومهم مسلمانان است که در روایات ازآن (عیدالله اکبر، وافضل الاعیاد ، واشرف الاعیاد ، ومنارالدین ) یاد شده است، وشیعیان یوم الله غدیر راهرساله عید می گرند واز زحمات خالصانه پیامبر اسلام تجلیل می کنند و این روز عظیم که روز بیعت با ادامه راه رسالت ولایت است، راجشن می گیرند .
پیامر اسلام – صلی الله علیه وآله وسلم- درآخرین سفر حج خود اعلان عمومی نمودند و به تمام استانداران ممالک اسلامی نامه نوشت و ازآنان دعوت نمودند که دراین سفر او را یاری نمایند، مردم درآن روز دعوت پیامبر را لبیک گفته، استقبال بی نظیر نمودند که تا آن روز بی سابقه بودند- که تاریخ نود هراز و تا صدو بیست هزار شرکت کننده نویشتهاند- در این سفر پیامبر اسلام (ص) با بیانات خویش اشاره به لحظات آخر عمر خویش نموده و وصایت جانیشنی امیر المؤمنین (ع) را به مردم گوش زد نمودند، تا آنجا که در مسیر بازگشت از حج در روز« غدر» وادی «خُم » که سرزمین در میان مکه و مدینه است، رسیدند آیه غدیر نازل شد
«یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْكافِرینَ[1]».
اى پیامبر، آنچه را از پروردگارت بر تو نازل شده است به مردم برسان. اگر چنین نكنى امر رسالت او را ادا نكردهاى. خدا تو را از مردم حفظ مىكند، كه خدا مردم كافر را هدایت نمىكند.
پیامبراسلام – صلی الله علیه وآله وسلم – دستور توقّف داد وپیام الهی رابه مردم رساند و با خطبهای رسا، برادرش علی بن ابی طالب را درحضورصد و بیست هزار جمعیعت، به وصایت وجانیشنی خویش معرفی نموده وبا بیان معروف «من كنت مولاه فهذا علیّ مولاه[2].» امامت حضرت علی علیه السلام را تثبیت نمودند.
و مردم در حضور پیامبر خدا – صلی الله علیه وآله وسلم – با امیرمؤمنان علی بی ابی طالب – علیه السلام – امام زمان خویش بیعت نمودند وعدّهای، با عبارت «بخ بخ؛ لك یا على اصبحت مولاى و مولى كل مؤمن و مؤمنه» آفرین بر تو و گوارا باد ترا اى على كه آقاى من و آقای تمام زن و مرد مؤمن گردیدهای[3]. به امیر مؤمنان – علیه السلام – تبریک گفتند.
پیروان اهل بیت با الگو گیری از أئّمه هدی – علیهم السلام – هرسال این روز با عظمت و با شرافت را عید گرفته، و با ولی و امام زمان شان، مهدی موعود(عج) تجدید پیمان نموده؛ و با رعایت آداب این یوم الله اکبر، محافل جشن و سرور شادی برپا می کنند. که در این نوشته کوتا پیرا مون آداب عید غدیر به رشته تحریر در آمده است.
عید غدیر در بیان اهل بیت علیه السلام:
1. بهترین عید و روز اکمال دین
بنا به فرمایش أئمّه اطهار (علیهم السلام) یوم الله غدیر بزرگترین عید در دین مبین اسلام یاد شده است، چنانچه پیامبر اکرم (ص) روز غدیر را بزرگترین عید امت خویش بیان نموده و می فرماید:
«یوم غدیر خُمّ أفضل أعیاد أُمّتی، و هو الیوم الذی أمرنی اللَّه تعالى ذكره بنصب أخی علیّ بن أبی طالب عَلَماً لأُمّتی یهتدون به من بعدی، و هو الیوم الذی أكمل اللَّه فیه الدین، و أتمَّ على أُمّتی فیه النعمة، و رضیَ لهم الإسلام دیناً[4] ».
روز غدیر خمّ بر ترین عید امّت من است، وآن روزی است که خداوند بمن دستور داد برادرم علی بن ابی طالب (علیهم السلام) را رهبر برای امّتم قرار دهم که بعد ازمن به سبب او هدایت شوند؛ وآن روزی است که خداوند دین را درآن روزکامل نمود ، ونعمت را برامّتم تمام کرده، و اسلام را به عنوان آئین (جاودان) شما پذیرفتم.
حضرت امیر علیه السلام در تداوم سیره نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله این روز را عید می گرفتند، و در نماز جمعهای که با عید غدیر تقارن داشته خطبهای ایراد نمودند و فرمود: « خداوند متعال براى شما مومنان، امروز دو عید بزرگ وشكوهمند را مقارن قرار داده است كه كمال هركدام به دیگرى است،تا نیكى واحسان خویش را در باره شما كامل سازد و شما را به راه رشد برساند و شما را دنباله رو كسانى قرار دهد كه بانور هدایتش روشنایى گرفتهاند و شما را به راه نیكوى خویش ببرد و به نحو كامل از شما پذیرایى كند. … خداوند در روز غدیر، برپیامبرش چیزى نازل كرد كه بیانگر ارادهاش در باره خالصان و برگزیدگان است و او را فرمان داد كهپیام را ابلاغ كند و از بیماردلان و منافقان هراس نداشته باشد وحفاظت او را عهده دار باشد… .
(تا آنجا كه فرمود:)رحمت خدا برشماباد! پس از پایان اینتجمع، به خانهها برگردید و به خانواده خود، وسعت و گشایش دهید و به برادران خود نیكى كنید و خداوند را بر نعمتى كه ارزانى تان كرده، سپاس گویید. باهم باشید، تا خداوند هم متحدتان سازد، به یكدیگر نیكى كنید، تا خداوند هم الفتشما را پایدار كند، ازنعمت الهى به یكدیگر هدیه دهید، آن گونه كه خداوند برشما منت نهاده و پاداش آن را در این روز، چندین برابر عیدهاى گذشته وآینده قرار داده است. نیكى دراین روز، ثروت را مىافزاید و عمر را طولانى مىكند. ابراز عاطفه و محبتبه هم در این روز، موجبرحمت و لطف خدا مىشود. تا مىتوانید، در این روز از وجودتان خرجخانواده و برادرانتان كنید و در برخوردها و ملاقاتها ابرازشادمانى و سرور كنید…[5] »
2. روز عید اهل بیت ع و پیروان آنان:
حضرت امام صادق علیه السلام درجمع از دوستان وشیعیان خود حضور داشتند و به آنان فرمود:
«أتعرفون یوماً شیّد اللَّه به الإسلام، و أظهر به منار الدین، و جعله عیداً لنا و لموالینا و شیعتنا؟» فقالوا: اللَّه و رسوله و ابن رسوله أعلم، أ یوم الفطر هو یا سیّدنا؟ قال: «لا». قالوا: أ فَیَومُ الأضحى هو؟ قال: «لا، و هذان یومان جلیلان شریفان، و یوم منار الدین أشرف منهما، و هو الیوم الثامن عشر من ذی الحجّة… »
آیا روزی را که خداوند اسلام را در آن روز محکم نمود، وعلم های دین را ظاهر نمود، وآن روز را برای ما [اهل البیت علیهم السلام ] وبرای دوستان وشیعیان مان عید قرار داد، می دانید ؟
همه جواب دادند؛ که خدا و رسولش و فرزند رسولش داناتر است. سرورم آیا آن روز [عید] فطر است؟ فرمود: نه، گفتند: پس روز [عید] قربان است؟
حضرت فرمود: نه، این دو روز باعظمت وشریف است، و روز که درآن روز علمهای دین را ظاهر نمود باعظمت و باشرافت تر از آن دو روز است، وآن روز هجدهم ذی الحجه است … .
3. روز عید انبیاء و اوصیاء:
با بر رسی در روایات در می یابیم که همه انبیاء وصی و جانیشین خود را در این روز انتخاب نموده و این روز را عید می گرفتند و به پیروان خود توصیه می نمودند که این روز را عید بگیرند.
امام صادق علیه السلام می فرماید:
« وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً قَطُّ إِلَّا وَ تَعَیَّدَ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ عَرَفَ حُرْمَتَهُ وَ اسْمُهُ فِی السَّمَاءِ یَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ وَ فِی الْأَرْضِ یَوْمُ الْمِیثَاقِ الْمَأْخُوذِ وَ الْجَمْعِ الْمَشْهُودِ[6]»
خداوند پیامبری مبعوث نکرده مگر اینکه این روز را عید گرفته و حرمتش شناخت است. نام این روز در اسمان ( عهد معهود) و در زمین روز (میثاق مأخوذ وجمع مشهود) است.
و هم چنین می فرماید:
«… أوصى رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله امیر المؤمنین ان یتّخذ ذلك الیوم عیدا، و كذلك كانت الأنبیاء تفعل، كانوا یوصون أوصیائهم بذلك فیتّخذونه عیدا [7] ».
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به امیر المؤمنین علیه السلام سفارش نمود که این روز [هجدهم ذی الحجّه] را عید بگیرند. وانبیاء گذشته هم به اوصیاء شان سفارش می نمود که این روز را عید بگیرند.
4. روزی مغفرت و آزادی از جهنّم:
امام رضا علیه السلام فرمود:
«… ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ أَبِی نَصْرٍ أَیْنَمَا كُنْتَ فَاحْضُرْ یَوْمَ الْغَدِیرِ عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، فإنّ اللّه تعالى یغفر لكلّ مؤمن و مؤمنة و مسلم و مسلمة ذنوب ستّین سنة، و یعتق من النّار ضعف ما أعتق فی شهر رمضان، و لیلة القدر، و لیلة الفطر ِ وَ الدِّرْهَمُ فِیهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ لِإِخْوَانِكَ الْعَارِفِینَ وَ أَفْضِلْ عَلَى إِخْوَانِكَ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ سُرَّ فِیهِ كُلَّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ… [8]»
پس حضرت فرمودند كه اى پسر ابو نصر! در هرجا كه باشى سعى كن كه در روز غدیر نزد حضرت امیر المؤمنین (ع) حاضر شوى زیرا كه حضرت حق- سبحانه و تعالى- مىآمرزد جمیع مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات را و درمىگذرد از گناهان شصت ساله ایشان و از آتش دوزخ آزاد مىكند چند برابر آنچه آزاد كرده است در ماه رمضان و در شب قدر و در شب فطر، و درهمى كه درین روز تصدّق كنند برابر است با هزار درهم كه به شیعیان اثنى عشرى دهند؛ پس هر چه مقدورت باشد احسان كن به برادران مؤمنت و دراین روز هر مرد و زن مؤمن را خوشحال و مسرور بگردان.
سید ابن طاووس (راه ) روایتی بلندی را ازامام رضا علیه السلام نقل می کند، که در قسمت از روایت حضرت رضاعلیه السلام می فرماید:
«…و هو الیوم الّذى یأمر جبرئیل علیه السّلام أن ینصب كرسیّ كرامة اللّه بإزاء بیت المعمور و یصعده جبرئیل علیه السّلام و تجتمع إلیه الملائكة من جمیع السموات و یثنون على محمّد و یستغفرون لشیعة أمیر المؤمنین و الائمة علیهم السّلام و محبّیهم من ولد آدم علیه السّلام. [9]»
وآن روزی است که خداوند به جبرئیل دستور داد که کرسی وصندلی را ازکرامت وبزرگواری خداوند متعال در بیت المعمور بسازد و برآن نشسته و تمام ملائکه های آسمان دور خود جمع کرده وبر پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم درود تهنیت می فرستند، و برای شیعیان امیرالمؤمنین وأئمّه اطهار علیهم السلام و دوستان آنان از فرزندان آدم علیه السلام استغفار و طلب بخشش نمایند .
5. روزی قبولی اعمال شیعیان:
حضرت امام رضا علیه السلام فرمود: هنگامى كه روز قیامت برپا شود، چهار روز را زینت میدهند همان طور كه عروس را آرایش، میكنند، گفته شد: این چهار روز كدام ایام هستند؟.
فرمود: روز عید قربان، روز فطر، روز جمعه، و روز غدیر، اما روز غدیر، در بین اضحى و فطر و روز جمعه مانند ماه در بین ستارگان است، و آن روزیست كه ابراهیم علیه السلام از آتش نجات پیدا كرد و براى شكرگزارى آن روز را روزه گرفت.
روز عید غدیر همان روزیست كه خداوند دین را كامل گردانید و حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله على علیه السلام را بعنوان خلافت و حكومت براى مردم برگزید، و فضیلت و وصایت او را آشكار كرد، و آن روز را روزه مىگرفت.
روز غدیر را روز كمال میگویند، و روزى كه [بینی] شیاطین به خاک مالیده می شوند، روزى كه در آن اعمال شیعیان و دوستان آل محمد پذیرفته میگردد، و آن روزى است كه در آن خداوند اعمال مخالفین را رد میكند و آنها را ناچیز میشمارد.
روز عید غدیر روزى است كه جبرئیل علیه السلام كرسى مخصوصى را كه خداوند كرامت كرده در مقابل بیت المعمور قرار میدهد و بالاى آن میرود، و فرشتگان پیرامون وى را فرا میگیرند و بر محمد درود و تهنیت میفرستند و براى شیعیان على و اولاد او علیهم السلام و دوستان آنها استغفار میكنند.
غدیر روزى است كه خداوند كاتبان اعمال مردم را فرمان میدهد كه از نوشتن اعمال دوستان اهل بیت و شیعیان آنها خوددارى كنند، و به احترام محمد و على از آنان درگذرند.
غدیر روزیست كه خداوند آن را براى محمد و آل او مخصوص گردانیده و كسانى كه در آن روز عبادت كنند و یا بر اهل و عیال خود انفاق نمایند و به دوستان خود نیكى كنند مورد لطف و احسان پروردگار قرار میگیرند، خداوند در آن روز سعى و كوشش شیعیان را تقدیر میكند و گناهان آنها را مىآمرزد، و اعمال آنها را قبول میكند[10].
6. روز شکر گذاری:
ابی هارون عماربن حریزالعبدی می گوید: در روز هجدهم ذی الحجه بر امام صادق علیه السلام وارد شدم وحضرت را دیدم که روزه گرفته، و برایم فرمود: «هذا یوم عظیم، عظم الله حرمته … فقیل له : ما ثواب صوم هذالیوم؟ قال: أنه یوم عید فرح سرور، ویوم صوم شکرالله وإنّ صومه یعدل ستّین شهرا من اشهر الحرام [11]»
آداب عبادی روز غدیر:
1. نماز:
نماز روز غدیر در شب و روز و نیز نماز مسجد غدیر، در روایات وارد شده است که نمونه ای از روایات آن بیان مى گردد:
الف: نماز شب غدیر: سید بن طاووس ره در در اقبال الاعمال برای شب عید غدیر دوازده رکعت نماز نوشته که علاقه مندان می تواند به آن رجوع نمایند
ب: نماز روز غدیر: از امام صادق علیه السلام وارد شده که فرمود:
« ومن صلّى فیه رکعتین… عدلت عند اللّه ـ عزوجلّ ـ مأة الف حجة ومأة الف عمرة …[12] .»
کسیکه در روز عید غدیر دو رکعت نماز بخواند، خداوند معادل صد هزار حج و صد هزار عمره به او ثواب می دهد.
ج: نماز مسجد غدیر: محدث عظیم الشأن مرحوم کلینى در مورد نماز مسجد غدیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که حضرت فرمود:
« یستحب الصلاة فى مسجد الغدیر لان النبیّ ـ صلى اللّه علیه وآله ـ اقام فیه أمیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وهو موضع اظهره اللّه ـ عزّوجلّ ـ فیه الحق[13].»
نماز در مسجد غدیر مستحب است چون نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله حضرت علی علیه السلام را در این مکان جانیشین خود قرار داد- و این مکان است که خداوند حق را در اینجا ظاهر نمود.
2. روزه
در مورد روزه روز غدیر امام صادق علیه السلام می فرماید:
« صِیَامُ یَوْمِ غَدِیرِ خُمٍّ یَعْدِلُ صِیَامَ عُمُرِ الدُّنْیَا لَوْ عَاشَ إِنْسَانٌ ثُمَّ صَامَ مَا عَمَرَتِ الدُّنْیَا لَكَانَ لَهُ ثَوَابُ ذَلِكَ وَ صِیَامُهُ یَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی كُلِّ عَامٍ مِائَةَ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ عُمْرَةٍ مَبْرُورَاتٍ مُتَقَبَّلَاتٍ وَ هُوَ عِیدُ اللَّهِ الْأَكْبَرُ… [14]»
روزه روز غدیرخمّ معادل روزه تمام عمر دنیا است اگر انسان زنده بماند و تمام عمرش روزه بگیرد، روزه او هرسال در نزد خداوند متعال ثواب معادل صد حج و صد عمره قبول شده است.
3. دعا در شب و یوم الله غدیر:
یکی از ویژه گی های دین مبین اسلام بویژه مکتب تشیع، این است که برای هر مناسبتی دعا و نیایش دارد که یکی از آن مناستب ها ایام الله غدیر است که در کتاب شریف مفاتح الجنان شیخ عباس قمی ره دیگر کتب دعایی ما بیان شده است، که یکی از دعا های که در همه اعیاد چهار گانه نقل شده دعای شریف ندبه می باشد که در حقیقت این دعا بیعت با امام زمان مان بقیه الله عج الله تعالی فرجه الشریف می باشد. و دعا های دیگری که نقل شده در این مورد[15].
وامام رضا علیه السلام در این زمینه می فرماید: « وَ یَوْمُ یُسْتَجَابُ فِیهِ الدُّعَاءُ.[16]» غدیر روزی است که دعا در آن روز مستحب است.
4. یاد خدا و پیامبر(ص)
در آداب غدیر تأکید شده که در این عید بزرگ با روزه و نماز به یاد خدا و محمد(ص) و آل او(ع) باشید. شخصی از امام صادق علیه السلام سئوال می کند که ایا بجز اعیاد جمعه وفطر و اضحی عیدی دیگری برای مسلمانان است؟ حضرت در جواب می فرماید:
« نعم، اعظمها حرمة قلت: واىُّ عید هو جعلت فداک؟ قال: الیوم الذى نصب فیه رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ … قَالَ تَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ فِیهِ بِالصِّیَامِ وَ الْعِبَادَةِ وَ الذِّكْرِ- لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ[17] »
بلی، عیدی که حرمتش از آنها عظیم تر است. سئوال شد فدایت شوم آن کدام عید است؟ فرمود: روزی که رسول خدا امیر المؤمنین را به جانیشنی خود منصوب نمود … در آن روز [عید غدیر] خدا را با روزه، عبادت یاد نمایید، و به یاد کنید محمد صلی الله علیه واله و اهل بیت او را.
5. درود و صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله:
صلوات بر نبی مکرم اسلام در همه اوقات مزیّت دارد ولی أئمّه ما در ایّام عید غدیر سفارش ویژه داشته، چناچه امام صادق علیه السلام می فرماید:
«… وینبغى ان یکثر فیه ذکر اللّه ـ عزّوجلّ ـ والصلاة على النّبی ـ صلى اللّه علیه وآله ـ … .[18]» سزاور است که در روز عید غدیر خدا را زیاد یاد کنید، و برنبی صلی الله علیه و اله درود بفرستید، … .
و هم چنین حسن راشد از امام صادق علیه السلام سئوال می کند که ایا برای مسلمانان بجز دو عید فطر و قربان عیدی دیگری هم است؟ حضرت می فرماید: بلی بزرگتر و با شرافت از آن دو،. دوباره سئوال می کند که آن عید کدام روز است؟ حضرت در جواب می فرماید: روزی که رسول خدا امیر المؤمنین را به جانیشنی خویش منصوب نموده و علم برای مردم قرار دادند. عرض کرد فدایت شوم در آن روز چه اعمالی را انجام دهیم؟ فرمود: « تَصُومُهُ یَا حَسَنُ وَ تُكْثِرُ الصَّلَاةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ- وَ تَبْرَأُ إِلَى اللَّهِ مِمَّنْ ظَلَمَهُمْ فَإِنَّ الْأَنْبِیَاءَ كَانَتْ تَأْمُرُ الْأَوْصِیَاءَ الْیَوْمَ – الَّذِی كَانَ یُقَامُ فِیهِ الْوَصِیُّ أَنْ یُتَّخَذَ عِیداً .[19]»
امام رضا علیه السلام در ضمن بیان فضیلت روز غدیر مى فرماید: «… یوم إكثار الصلاة على محمد و آل محمد، و یوم الرضا، و یوم عید أهل بیت محمد،[20]» غدیر روز زیاد صلوات بر محمد و آل او است، وروز رضایت خداوند، و روز عید اهل بیت ع می باشد.
6. غسل
از امام صادق علیه السلام می فرماید:
«مَنْ صلّى فیه ركعتین یغتسل عند زوال الشمس من قبل أن تزول بمقدار نصف ساعة إلى قوله ما سأل اللّه حاجةً من حوائج الدنیا و الآخرة إلا قُضیت له كائناً ما كانت..»
کسیکه در روز غدیر دو رکعت نماز بگذارد، و هنگام زوال غسل نماید، هر حاجت دنیایی و اخروی را از خداوند، در خواست نمایید هرچه باشد بر آورده می شود.
7. حمد و ستایش پروردگار و سپاس او:
علامه مجلسى ره در بحار روایتی را نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله اورده که حضرت فرمود:
« أَنَّ مِنَ السُّنَنِ أَنْ یَقُولَ الْمُؤْمِنُ فِی یَوْمِ الْغَدِیرِ مِائَةَ مَرَّةٍ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ كَمَالَ دِینِهِ وَ تَمَامَ نِعْمَتِهِ- بِوَلَایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام.[21]» همانا از سنت است که مؤمنین در روز غدیر صد مرتبه بگوید: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ كَمَالَ دِینِهِ وَ تَمَامَ نِعْمَتِهِ- بِوَلَایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام سپاس خدای را که کمال دین و اتمام نعمتش را به و لایت امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام قرار دادند.
امام صدق علیه السلام می فرماید: « هُوَ یَوْمُ عِبَادَةٍ وَ صَلَاةٍ وَ شُكْرٍ لِلَّهِ وَ حَمْدٍ لَهُ- وَ سُرُورٍ لِمَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَیْكُمْ مِنْ وَلَایَتِنَا… [22].»
غدیر روز عبادت، نماز، شکر و سپاس برای خدا، و روز سرور و شادی برای آنچه از ولایت ما از جانب خداوند بر شما است.
8. زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام:
در روایتی از امام رضا علیه السلام نقل شده که حضرت فرمود: همانا برای هر امام در گردن اولیاء و شیعیان شان عهدی است که زیارت قبور شان، از وفای به عهد و حسن اداب می باشد، کسیکه اشتیاق به زیارت آنان دارد، با اعتقاد به زیارت آنان می رود، انان در روز قیامت شفعاء شان می باشد[23].
زیارت ائمّه معصومین علیه السلام بویژه امام علی علیه السلام در یوم الله غدیر وارد شده که امام رضا علیه السلام به احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى فرمود:
« أَیْنَ مَا كُنْتَ فَاحْضُرْ یَوْمَ الْغَدِیرِ عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَغْفِرُ لِكُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ وَ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ ذُنُوبَ سِتِّینَ سَنَةً… [24]» یابن ابی نصر هرکجا هستی روز عید غدیر خود را در کنار [قبر] حضرت امیر حاضر کن. زیرا خداوند گناه سصت ساله مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات را می بخشد.
مرحوم محدث قمى ره در آداب روز غدیر می نویسد: سوم زیارت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام و سزاوار است كه انسان هر كجا باشد سعى كند كه خود را به قبر مطهر آن حضرت برساند و از براى آن جناب در این روز سه زیارت مخصوصه نقل شده كه یكى از آنها زیارت معروفه به امین الله است كه از نزدیك و دور خوانده مىشود و آن از زیارات جامعه مطلقه است نیز و در باب زیارات بیاید إن شاء الله تعالى[25]. علاقه مندان جهت زیارت وارده در این روز، به مفاتح الجنان شیح عباس قمی ره مراجعه نمایند[26].
آداب اجتماعی روز غدیر:
یکی از ویژه گیهای دین مبین اسلام این است که در اعیاد برنامه های عبادی و فردی و اجتماعی برای پیروانش تدارک داده است، یکی از اعیاد اسلامی عید با عظمت غدیر است، که برنامه های اجتماعی یوم الله غدیر را بطور خلاصه بیان می شود:
1. جشن و عید گرفتن:
نگاه اسلام به عید نگاه مقدس است یکی از ویژه گیهای اعیاد اسلامی این است که در روز عید آداب خاصّی را ترتیب داده، تا مسلمانان بهترین بهره وپاداش را از آن عید ببرند، یکی ازبهترین عید مسلمانان عید باعظمت غدیر است، که خداوند متعال در این روز مسلمانان را به برنامه ویژه تکلیف نموده که تا به عالمیان بفهماند که عید روز مقدس است و نباید در آن روز مرتکب گناه شویم. اهلبیت گرامی پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) که الگوهای جامعه ما هستند، و همچنین پیروان راستین آنان، روز غدیر را چشن می گرفتند. امام صادق علیه السلام می فرماید:
«فَإِنَّ الْأَنْبِیَاءَ ع كَانَتْ تَأْمُرُ الْأَوْصِیَاءَ بِالْیَوْمِ الَّذِی كَانَ یُقَامُ فِیهِ الْوَصِیُّ أَنْ یُتَّخَذَ عِیداً[27]»
انبیاء به اوصیایی خود دستور می دادند که روز انتخاب جانیشنی آنها را عید بگیرند. و در جای دیگر حضرت می فرماید: « یَوْمُ عِیدٍ وَ فَرَحٍ وَ سُرُور.[28]» غدیر روز عید و سرور و شادی است. و همچنین در جای دیگر می فرماید: « وَ سُرُورٍ لِمَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَیْكُمْ مِنْ وَلَایَتِنَا[29]» غدیر روز سرور برای انچه که از ولایت ما بر شما است.
2. تبریک و تهنیت:
یکی دیگر از آداب اجتماعی یوم الله اکبر تبریک و تهنیّت گفتن است که در روایات به سه نوع اشاره شده است:
الف: تبریک به امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر خم:
علامه امینی ره در الغدیر از مؤرِّخ غیاث الدین نقل می کند: چون حضرت علی علیه السلام نشست رسول خدا دستور داد که در خیمه مخصوص مردم حضرت را زیارت نماید و به او تبریک بگوید، و عمر بن خطاب به حضرت گفت: « بخٍ بخٍ یا ابن أبی طالب أصبحت مولای و مولى كلِّ مؤمن و مؤمنة.» سپس پیامبر به زنان مؤمن دستور دادند که بر حضرت امیر علیه السلام وارد شوند و به او تبریک بگویند[30].
ب ـ تبریک به پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر:
هم چنین علامه امینی ره در مورد تبریک به نبی مکرم اسلام می نویسد: « قال النبی صلی الله علیه و آله یا قوم هنئونی هنئونی إن الله تعالى خصنی بالنبوة و خص أهل بیتی بالإمامة فلقی عمر بن الخطاب أمیر المؤمنین ع فقال طوبى لك یا أبا الحسن أصبحت مولای و مولى كل مؤمن و مؤمنة.[31]ّ» پیامبر اکرم ای قوم بمن تهنیّت بگویید، تهنیّت بگویید، که همان خداوند نبوت را بمن و امامت را به اهل بیت من اختصاص داده است. عمر بن خطاب حضرت امیر علیه السلام را ملاقات کرد و گفت: خوشا بحال شما یا ابا الحسن، صبح كردى مولاى من و مولاى هر مسلمانى.
ج ـ تبریک به یکدیگر
امیرالمؤمنین(ع) در ضمن خطبه غدیر می فرماید:
« تهانوا نعمة اللّه كما هنّاكم بالثّواب فیه، على اضعاف الاعیاد قبله و بعده الّا فى مثله[32].»
هم چنین امام هشتم علیه السلامی فرماید:
« وَ هُوَ یَوْمُ التَّهْنِیَةِ یُهَنِّی بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَإِذَا لَقِیَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِینَ بِوَلَایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام.[33]»
غدیر روز تبریک گفتن است، این روز را به یک دیگر تبریک بگویید، زمانکه مؤمنین برادر مؤمنش را ملاقات نمود، به یکدیگر بگویید: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِینَ بِوَلَایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام.
3. دید و بازدید:
یکی دیگر از اداب زیبای دین مبین اسلام بویژه در ایام خاص مثل یوم الله غدیر صله رحیم و دید و بازدید از یکدیگر می باشد، که در روایات به آن اشاره شده است.
امام صادق علیه السلام می فرماید: « َنْبَغِی لَكُمْ أَنْ تَتَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ فِیهِ بِالْبِرِّ- وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ صِلَةِ الْإِخْوَانِ- فَإِنَّ الْأَنْبِیَاءَ كَانُوا إِذَا أَقَامُوا أَوْصِیَاءَهُمْ فَعَلُوا ذَلِكَ وَ أَمَرُوا بِهِ.[34]» سزوار است برای شما در روز غدیر که به سبب نیکی، روزه، نماز، صله رحیم و دیدار با براداران دینی، به خدا نزدیک شویم. همان انبیاء زمان که اوصیایش را انتخاب می نمود، با این اعمال نیکی می کردند و دستور به نیکی می زدند.
امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در ضمن بیان فضیلت یوم الله غدیر می فرماید:« و من زار فیه مؤمنا أدخل اللّه قبره سبعین نورا و وسّع فی قبره و یزور قبره كلّ یوم سبعون ألف ملك و یبشّرونه بالجنّة[35].» کسیکه در روز غدیر مؤمن را زیارت کند، خداوند در قبر او هفتاد نور را داخل می کند، و قبر اورا وسعت می دهد، و هر روز هفتاد هزار ملائکه او را زیارت نموده، وبشارت بهشت می دهد.
4. افطارى دادن:
در ضمن حدیث طولانی که در مورد خطبهی حضرت امیر علیه السلام آمده که کسیکه در شب عید غدیر مؤمن را افطار کند مانند کسی است که فئام را افطار نماید. کسی از حضرت علی علیه السلام سئوال نمود که فئام چست؟ حضرت فرمود: مثل اینکه صد هزار نبی و صدیق و شهید را افطار نماید[36].
امام رضا علیه السلام در بیان فضیلت یوم الله اکبر می فرماید: « وَ مَنْ أَطْعَمَ مُؤْمِناً كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ جَمِیعَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الصِّدِّیقِین.[37]» کسیکه مؤمن را [در روز غدیر] اطعام نماید مثل کسی است که همهای انبیاء و صدقین را اطعام نموده است.
در جای دیگر از امام هشتم علیه السلام نقل شده که فرمود: عدّهاى از خواص خود را که روز غدیر به حضورش رسیده بودند براى افطار در منزل خویش نگهداشت و به آنان افطارى داد و به منزل آنان نیز غذا و لباس و غیره فرستاد[38].
5. صدقه دادن:
یکی در از ویژه گی های دین ما توجه به فقراء است که در اعیاد توجه خواص به آنان می شود تا معاش آنان توسط افراد غنی مهیاء شود، که این توجه دین ما را به اقشار ضعیف و کم در آمد جامعه می رساند، و در روز غدیر که روز توجه به عنایت خاصه خداوند است هم توجه به فقراء شده و امام صادق علیه السلام در حدیثی می می فرماید: که یک درهم صدقه دادن در این روز برابر به یک ملیون درهم ثواب دارد[39].
امیر المؤمنین علی علیه السلام در ضمن خطبه غدیر می فرماید:
« وَ سَاوُوا بِكُمْ ضُعَفَاءِكُمْ فِی مَآكِلِكُمْ وَ مَا تَنَالُهُ الْقُدْرَةُ مِنِ اسْتِطَاعَتِكُمْ وَ عَلَى حَسَبِ إِمْكَانِكُمْ فَالدِّرْهَمُ فِیهِ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ الْمَزِیدُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ[40].»
و هم چنین می فرماید: وَ لْیَعُدِ الْغَنِیُّ عَلَى الْفَقِیرِ وَ الْقَوِیُّ عَلَى الضَّعِیفِ[41].
6. انجام کارهاى شایسته روز عید:
در احادیث، آداب و اعمال متعدد دیگرى که جنبه اخلاقى و اجتماعى دارد و مناسب روزهاى عید و جشن است بیان شده؛ که عبارتند از:
هدیه دادن، زینت کردن، شادى کردن، دیگران را شاد و خرّم نمودن، لباس نو و پاکیزه پوشیدن، میهمانى دادن، گذشت و آشتى کردن، کارگشایى براى دیگران، نیکى کردن به دیگران، لباس و غذا و غیره به منزل خویشان و نزدیکان فرستادن، توسعه دادن به زندگى خانواده و برادران، بشارت دادن، استراحت کردن، وام دادن، دوستى کردن، اجتناب از گناه، عقد برادرى بستن، مصافحه کردن، صله رحم، انجام عمل صالح و مهربانى و عطوفت به همدیگر. که در روایات به عبارت های زیر اشاره شده است:
امام صادق علیه السلام فرمود: «انه یوم عید و فرح وسرور[42]»
و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام در خطبه خود فرمود: بعد از جمع شدن تان به خانه هایتان برگردید، و به عیال و خوانوده تان وسعت بگیرید، و به برداران تان نیکی نمایید، خدا را شکر نمایید بخاطر آنچه که به شما بخشیده است؛ … شدی نمایید، و برادران تان با هدیه لباس خوب و بوی خوش و طعام خوشحال و شاد نمایید. و برای برادران و خوانوده تان از انچه که قدرت دارید [هدیه] آماده نمایید. و شادی تان را در ملاقات ها ظاهر نمایید،و بخاطر انچه که خدا به شما بخشیده خدا را ستایش نمایید… و هنگام که یکدیگر را با سلام و مصافحه ملاقات نماید، … [43].
امام رضا علیه السلام در بیان فضیلت عید غدیر در حدیث طولانی می فرماید: غدیر روز نشر علوم و روز بشارت و روز عید بزرگتر، و روز استجابت دعا، و روز جایگاه بزرگ و کندن لباس سیاه، و روز شرط مشروط، و غمگین نبودن، و روز نادیده گرفتن گناه شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام، و و روز مسابقه، و روز زیاد صلوات فرستادن به محمد و آل محمد، روز رضایت خدا، و روز عید اهل بیت و روز قبول اعمال و روز در خواست زیاده، و روز تجارت، و روزی دوستی، و روزی رسیدن به رحمت الهی، و روزی تزکیّه و ترک گناه، و روز عبادت ، و روزی افطار روزه داران می باشد.
غدیر روزی تبسّم در صورت مؤمنین است که هرکس در این روز با تبسّم با برارد مؤمن خود ملاقات نماید خداوند در روز قیامت به او نظر رحمت نموده، و هزار حاجت را برای او برآورده نموده و قصری از درّی سفید برای او در قیامت آماده می کند.
و غدیر روز زینت است؛ پس کسیکه زینت کند برای روز غدیر خداوند همه گناهان او را کوچک و بزرگ می بخشد، و ملائکهای را مأمور می کند که برای او حسنه بنویسد، و درجه او را بالا می برد تا مثل روز غدیر گردد[44].
رحمت الله حمیدی قم المقدسه
تبیان